Ο πόλεμος βρίσκει τον Μίκη Θεοδωράκη μαθητή στην Τρίπολη, όπου μελετά ελληνική ποίηση και έχει τα πρώτα ακούσματα έντεχνης μουσικής. Αποφασίζει να ασχοληθεί με τη σύνθεση και γράφει κυρίως τραγούδια και χορωδιακά έργα. 

Σύντομα, παίρνει μέρος στην Αντίσταση (ΕΠΟΝ, ΕΑΜ), τραυματίζεται και φυγαδεύεται στην Αθήνα. Εκεί, βιώνει τις συνέπειες της Κατοχής, την Απελευθέρωση αλλά και τα Δεκεμβριανά. 

Παράλληλα, γίνεται δεκτός στο Ωδείο Αθηνών και μαθητεύει δίπλα στον Φιλοκτήτη Οικονομίδη.

Μαθητής του Ωδείου και μέλος της Χορωδίας Αθηνών, "ανακαλύπτει" τον πλούτο της χορωδιακής, συμφωνικής και σύγχρονης μουσικής. 

Στην πολυτάραχη Αθήνα της εποχής, τραυματίζεται βαριά τον Μάρτιο του 1946, ενώ το 1947 ξεκινά η επώδυνη περιπέτεια της εξορίας (Ικαρία, Μακρόνησος), η οποία θα λήξει το 1949. 

Παρά τα βασανιστήρια και τις αντιξοότητες, συνεχίζει να μελετά μουσική και να συνθέτει, σύμφωνα με τις δυτικοευρωπαϊκές παραδόσεις, έργα ορχηστρικά και μουσικής δωματίου.

Ολοκληρώνει τις σπουδές του στην Αθήνα και συνεχίζει στο Conservatoire του Παρισιού με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. Παρότι απέχει από την ενεργό πολιτική δράση, παρακολουθεί τις εξελίξεις στην Ελλάδα και την άνοδο της Αριστεράς.

Σταδιακά καθιερώνεται στην Ευρώπη ως πολλά υποσχόμενος νέος συνθέτης. Κερδίζει χρυσό μετάλλιο στο Φεστιβάλ Νεολαίας Μόσχας (1957) και το βραβείο Copley (1959).

Κορυφαίες δημιουργίες η Πρώτη Συμφωνία και το μπαλέτο Αντιγόνη (Royal Ballet, Covent Garden).

Επιστρέφει «στις ρίζες» και επαναδραστηριοποιείται πολιτικά. Συμμετέχει στο Κίνημα Ειρήνης, και μετά τη δολοφονία Λαμπράκη (1963) ιδρύει τη Δημοκρατική Κίνηση Νέων «Γρηγόρης Λαμπράκης», ενώ το 1964 εκλέγεται βουλευτής της ΕΔΑ. 

Παράλληλα, αφοσιώνεται στη σύνθεση «έντεχνου λαϊκού τραγουδιού», καθιερώνει τη λαϊκή συναυλία και δημιουργεί ένα πολιτιστικό-αισθητικό ρεύμα με πρωτοφανή απήχηση στο ευρύ κοινό.

Κορυφαία σύνθεση της περιόδου Το Άξιον Εστί.

Με την επιβολή της δικτατορίας, περνά στην παρανομία, αλλά γρήγορα συλλαμβάνεται, φυλακίζεται και εξορίζεται. Παράλληλα, συνθέτει κύκλους τραγουδιών, οι οποίοι διοχετεύονται στο εξωτερικό. Εκεί, κορυφαίες διεθνείς προσωπικότητες αιτούνται την απελευθέρωσή του. 

Αιφνιδίως, φυγαδεύεται στο Παρίσι, όπου αναπτύσσει έντονη αντιδικτατορική δράση. Έως την αποκατάσταση της Δημοκρατίας δίνει περισσότερες από 1000 συναυλίες σε όλο τον κόσμο, αναδεικνύοντας το «ελληνικό πρόβλημα». 

Κορυφαία σύνθεση της περιόδου το Canto General.

Συμμετέχει στην πολιτική ανασύνταξη της Ανανεωτικής Αριστεράς, από την οποία αποστασιοποιείται μετά το 1977. Αφοσιώνεται στη συγγραφή και εκδίδει τέσσερα βιβλία, αναπτύσσοντας τις απόψεις του για την τρέχουσα πολιτική και την τέχνη. 

Σε κύκλο 29 συναυλιών, «Μουσικός Αύγουστος 1977», παρουσιάζεται το σημαντικότερο τμήμα της τραγουδοποιοίας του. 

Συνεργαζόμενος με το ΚΚΕ, θέτει υποψηφιότητα για τον Δήμο της Αθήνας με τη στήριξή του (1978) και αργότερα εκλέγεται βουλευτής (1981).

Επιστρέφει στις δυτικοευρωπαϊκές μουσικές φόρμες. Στην πλειονότητα των συμφωνικών έργων του αξιοποιεί τη φωνή, καθώς στηρίζεται σε ποιητικά κείμενα (Τρίτη, Τέταρτη, Έβδομη Συμφωνία). Στα έργα αυτά αλλά και στους κύκλους τραγουδιών κυριαρχεί το λυρικό στοιχείο. 

Σε αναγνώριση της πολιτικής του δράσης, τιμάται με διεθνή βραβεία (Λένιν, Ιπεκτσί), ενώ τίθεται επικεφαλής στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΚΚΕ (1985).

Παράλληλα, αναπτύσσει δράση για την προσέγγιση Ελλάδας - Τουρκίας με τις Επιτροπές Ελληνοτουρκικής Φιλίας.

Στρέφεται στο είδος της όπερας και διαμέσου αυτού επικεντρώνεται στην παρουσίαση γυναικείων χαρακτήρων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων: Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη και αργότερα Λυσιστράτη (2002). 

Υπερβαίνοντας τις διαχωριστικές γραμμές, εκλέγεται ως ανεξάρτητος βουλευτής με το ψηφοδέλτιο της ΝΔ και υπουργοποιείται. Σύντομα όμως, παραιτείται, αποσύρεται από την ενεργό πολιτική, αφοσιώνεται στη σύνθεση και παρεμβαίνει πολιτικά σε θέματα μείζονος σημασίας. 

Τιμάται με σημαντικά βραβεία και αναγορεύεται επίτιμος διδάκτωρ σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια.

Την τελευταία εικοσαετία της ζωής του ο Θεοδωράκης παραμένει δραστήριος και παρών στα μουσική την πολιτική και την πολιτιστική ελληνική και διεθνή αρένα. Η τελευταία του όπερα Λυσιστράτη, η Ραψωδία για έγχορδα και οι κύκλοι τραγουδιών Ερημιά και Οδύσσεια κλείνουν την μουσική του παραγωγή ενώ εκατοντάδες συναυλίες έργων του σε όλο τον κόσμο αναδεικνύουν το μέγεθος της συνθετικής του προσφοράς. 

Η παρουσία του στις κρίσιμες εθνικές καταστάσεις είναι πάντα ενωτική και καταλυτική. 

Εξακολούθησε να δημιουργεί μουσική και να επηρεάζει με τον άμεσο, πηγαίο και πάντα επίκαιρο λόγο του γενιές Ελλήνων, όσο κανένας άλλος , τα τελευταία 70 χρόνια της σύγχρονης ιστορίας μας. 

«Η ιστορία των τραγουδιών μου ταυτίζεται με την ιστορία της ζωής μου. Για να γράψω αυτή τη μουσική έπρεπε να ζήσω αυτά τα γεγονότα» έγραψε ο Θεοδωράκης, και πραγματικά έζησε μια ζωή ίδια με κανενός άλλου, με την οποία κατάφερε να σημαδέψει την ελληνική μουσική αλλά και το πνεύμα τριών γενεών Ελλήνων. Μια ζωή που αφιερώθηκε στην μουσική και στον αγώνα για την ελευθερία και την ισότητα.